De Brons motor, type 4-ED begon zijn leven met een tweelingbroer in het Gemaal Fiemel in het gehucht Fiemel bij Termunten. Daar waren ze besteld door "Waterschap Vereniging" te Nieuwolda om te doen waar ze goed in zijn. Betrouwbaar veel draaiuren maken. Vermogen leveren aan de schroefpompen (fabricaat Jaffa, Utrecht) om de boezempolder van Noord-Oost Groningen leeg te malen als het spuien van water naar het wad slecht gaat. "Verlaging van den

waterstand, brengt meer koren in het land" staat op gemaal "Electra" de Waterwolf, nabij Oldehove in Noord Groningen waar tot op de dag van vandaag de indertijd 4 nieuw

geïnstalleerde Brons 6-GV motoren nog steeds staan te draaien als dat vereist wordt. (Zijn nu anno 2023 vervangen door elektromotoren)  De kwaliteit van deze machines is zo geweldig goed dat ze zelfs na zo vele jaren draaien (geïnstalleerd in 1971) nog de gevraagde betrouwbaarheid kunnen waarborgen. Maar waterschappen zijn geen musea, dus niet alle oude motoren (hoe jammer wij dat als liefhebbers van oude technieken en motoren ook vinden) kunnen bewaard  blijven als zijnde werkende objecten. Nieuwe Dijkgraven hebben nieuwe visies en zo kwam er toentertijd een besluit, "De Brons motoren van Fiemel krijgen ontslag..." Het gemaal werd gesloopt en een nieuw  gemaal  in Termunten nam de taak van Fiemel over.  Gemaal Fiemel bleef staan tot het nieuwe gemaal  Rozema klaar was, dit gemaal is in het jaar 2000 op de dijk bij Termunten komen te staan  en heeft als aandrijving 4 x een Caterpillar aardgasmotor,  gas-elektrisch. Gemaal Fiemel zijn taak was volbracht en de sloopkogel kon door het gebouw.

Gelukkig zijn de beide Brons  motoren bewaard gebleven en een daarvan is toen destijds geschonken aan het Machinemuseum  Zwolle. De  vrijwilligers van dit museum hebben de motor op een stalen onderstel gezet, maar nooit draaivaardig  gemaakt.

Mij werd gevraagd, als zelfstandig motortechnicus, om de specifieke technische aspecten te bekijken om deze motor wederom aan het draaien te krijgen. Als eerst maar  even "onder het rokje" gekeken en al de carterdeuren er voor weggehaald. Alle hoofdlagers gecontroleerd op speling en gekeken of er dingen te bespeuren waren  die niet goed zouden zijn. Mijn krukasklokje uit zijn houten kistje gehaald en tussen elke krukwang de  krukas de flexi (doorbuiging) nagemeten om te zien of er een slechte of versleten hoofdlager tussen zou

zitten. Dit bleek gelukkig niet zo te zijn, al meet je bij een Brons ED motor wel hele rare afwijkingen die volkomen normaal blijken te zijn. Die te zijn te wijten aan het dikke, zware vliegwiel dat de krukas  gewoonweg doorbuigt. In het verleden heeft het type Brons ED

motor hier wel dusdanige  problemen mee gehad dat de krukassen  (bij vooral de 6, 7 en 8 cilinders) als wortels braken. Het brandstofsysteem (brandstofpompen en verstuivers) van Brons is er één van eigen fabricaat. 

"Wat wie zult moak'n kinn, koop'n wie nait elders" was de lijfspreuk van Jan Brons de uitvinder van de Bronsmotor en directeur van de Appingerdammer Brons Motoren Fabriek ((ABMF) Dat men elders in de fabriek hier anders over dacht gaf het feit al aan dat men een

aantal maanden na het overlijden van de heer J. Brons al Bosch brandstofpompen op de  Brons GB  en GV motoren monteerde (nadat het magazijn leeg was waarschijnlijk). De inspuitpomp van onze Brons ED werkt met schuifmoffen welke om de plunjers heen schuiven. Deze  moffen willen graag vast kleven en houden dan de regulateur stand op 100% debiet, wat betekent dat de motor op hol zou kunnen slaan na het starten. Aangezien deze  motor geen kleplichters heeft is het stil zetten eigenlijk niet te doen, dus de pomp dient 100% in orde te zijn, in ieder geval de schuifmoffen los...! 

17 ton aan gietijzer en  staal aan de loop.

 Na  vele andere inspecties waren we zo ver dat de motor van "Fiemet" aan de tuf kon. Startlucht gedraaid, motor  voorgesmeerd, brandstofsysteem ontlucht, alle kranen juist gezet en als laatste het tornen op stand. Ik bij de regelstang van de regulateur, loerend op onder andere de oliedrukmeter en aan  Henk Dummer de eer de startluchthandel te bedienen. Nadat ze de benen strekte en er wat witte wolken uit de 6 duims uitlaatpijp bliezen, werden deze gevolgd door een aantal gezonde doffe klappen met gitzwárte rook. De Brons liep weer, en nog mooi ook, 1-3-4-2-1-3-4-2....De verbrandingsvolgorde die aaneengesloten opvolgde. Koelwater pompte rond, olie mooi stabiel op druk, eigenlijk weinig op- of aanmerkingen.  Na 5 minuten gelopen te hebben, hebben we haar stil gezet en de carterdeuren verwijderd om te zien en vooral voelen hoe de ingewanden zoals de lagers zich hielden. Hier troffen we gelukkig geen problemen aan. Define-tuning dient nu nog gedaan te worden, de Brons verdient nog een vast plaatsje in het MEC museum  en ondertussen stellen we en repareren we tot de Brons er weer pico bello voor staat. Want zoals iedereen weet, een Bronsmotor, die gaat 100 jaar mee... of meer!

Tekst; Meindert Koning