Jaffa A-frame Motor 1912
(Foto mecmuseum)
De motor is volgens de motorplaat gebouwd in 1912 bij de fabriek Louis Smulders & Co, beter bekend als JAFFA Utrecht. De drie onafhankelijke fabrieken Smulders ontstaan indirect (vóór 1860) uit één kleine machinefabriek te Tilburg en direct uit één dito, opgerichte ca. 1860 te ’s-Hertogenbosch, welke ongeveer in 1872 verplaatst werd naar Utrecht, splitsten zij zich in den loop der tijden in de drie firma’s.
Hieronder de geschiedenis van Jaffa:
Motoromschrijving:
(Foto Goldwingforum)
Het is een ééncilinder viertakt dieselmotor met luchtinspuiting. De staande cilinder is opgehangen in een gietijzeren constructie die vanwege de vorm, dit type motor de naam A-frame motor heeft meegegeven. Dit type komen we in de zelfde periode ook tegen bij o.a. Deutz en Werkspoor. De motoren vonden hun weg naar de diverse takken van industrie, maar werden ook ingezet in het waterbeheer. Omdat de productie van dit type motor veel (giet)ijzer vraagt, is door de grote vraag naar ijzer voor de oorlogsindustrie de productie feitelijk tot stilstand gekomen. De motor draait op dieselolie, is watergekoeld en heeft een vermogen van ongeveer 100 pk. De cilinderinhoud is 89,3 dm3, de boring is 425 mm en de slag is 630 mm. De afmetingen zijn grofweg lengte x breedte x hoogte = 350 x 250 x 425 cm. Het gewicht is 8000 kg (excl. vliegwiel). De oorspronkelijke kleur is zwart.
De Jaffa motor in de molen van Dirksland
(foto Omnia.ie)
Het polderbestuur van Dirksland (Zuid Holland) neemt het formele besluit de plaatselijke, door wind aangedreven molen aan de Boezem aan te passen en te voorzien van een dieselmotor. Daartoe moesten niet alleen de watergangen worden aangepast, maar ook de molen werd flink onder handen genomen. Zo werden de kap en de wieken verwijderd. Ook werd de romp verlaagd, en voorzien van merkwaardige kantelen en een statige entreepartij. Naast de aangepaste molen werd een molenaarshuis gebouwd voor het molenaarsgezin dat vóór die tijd nog in de molen woonde. De dieselmotor dreef een centrifugaalpomp met éénzijdige instroming aan. Het gemaal kreeg daarmee een capaciteit van 100 m3 per minuut, bij een opvoerhoogte van 1,60 meter.
Voor verdere informatie over de molen zie:
Tweede Wereldoorlog
(FotoMachinemuseum Zwolle)
Door schaarste aan dieselolie tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het dieselgemaal in de Dirkslandse watermolen omgebouwd en krijgt een elektrische aandrijving. Daarbij wordt het vliegwiel dat 3,20 meter in doorsnede meet, vervangen door een drijfwiel met 8 uitgefreesde V-groeven voor de snaren.
Dit drijfwiel wordt door een krachtige wisselstroommotor aangedreven, die met de 8 V-snaren in verbinding staat. Dit drijfwiel dreef via de krukas van de motor de pomp weer aan. Maar omdat de krukas van de motor nog vast zat aan de zuiger van de motor, leverde dat te veel weerstand op. Daarom werden diverse onderdelen uit de motor verwijderd: de zuiger, de cilinderkop, het contragewicht van de krukas, en een tandwiel dat haaks stond op de kleppenas.
Ontmanteling
(Foto's Machinemuseum Zwolle)
Deze onderdelen hebben nog lang naast de motor gelegen en zijn uiteindelijk buiten de molen opgeslagen. Het gemaal heeft intussen een meer eigentijdse aandrijving gekregen. Om de oude JAFFA motor als industrieel erfgoed te bewaren, werd de motor geschonken door het Waterschap Dirksland Zuid-Holland aan het Machinemuseum te Zwolle. Bijgaande foto’s geven een beeld van het ontmantelen van de motor en de opstelling in Zwolle
Onbrekende onderdelen
(Foto Flickr)
Helaas bleken de in 1942 verwijderde onderdelen intussen aan een onbekende oudijzerhandelaar verkocht. De motor werd in Zwolle opgeslagen voor nader onderzoek en restauratie. Het museum heeft de motor geplaatst in de expositieruimte. Er is een plan gemaakt om de ontbrekende onderdelen bij te (laten) maken, en daarna de motor te reviseren en te restaureren. Het zou mooi zijn als in 2012 de dan 100 jaar oude motor weer zou kunnen draaien als fraai en zeer zeldzaam voorbeeld van de Nederlandse motoren industrie.
(FotoMachinemuseum Zwolle)
Het uitlaatkanaal, met daarboven de uitlaatklep. De uitlaatklep is bij deze grote machines bijna altijd gekoeld, zie de geel koperen bocht die ook met de cilinder koelwater in verbinding staat.
(FotoMachinemuseum Zwolle)
De gekoelde uitlaatklep links en de luchtinlaatklep rechts, in het midden de aanzetklep (deze foto is van achter gemaakt)
(FotoMachinemuseum Zwolle)
Aan de linkerkant de inlaatklep, en aan de rechterkant de uitlaatklep en in het midden de brandstofklephuis. De klep is daar uit gehaald.